Marieke van der Zalm, medeprofessor in Pediatrie en Kindergesondheid van die Desmond Tutu Tuberkulosesentrum (DTTS), is vanjaar se ontvanger van die Vroulike Wetenskaplike Leierskapsprys vir Afrika suid van die Sahara, toegeken deur die Europese en Ontwikkelende Lande Kliniese Proewe Vennootskap (EDCTP).

“Dit was 'n wonderlike eer om die prys te ontvang,” sê Van der Zalm, wat spesialiseer in navorsing oor post-TB longsiekte by kinders. “Dit is 'n erkenning van die harde werk van almal wat betrokke is by ons span wat voorspraak maak vir kinders en gesinne wat deur TB geraak word.”

Dit was 'n uitdagende maar lonende reis sedert sy in 2013 by die DTTS – 'n akademiese navorsingsentrum gebaseer in die Departement Kindergeneeskunde en Kindergesondheid aan die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe (FGGW) – aangesluit het.

“Ek het begin werk aan studies wat gekyk het na die verbetering van TB-diagnose by kinders,” sê Van der Zalm. “Ons het baie kinders opgevolg tydens hul behandeling en ek het begin besef dat baie van hulle óf abnormale longe gehad het óf probleme met hul longe gehad het, selfs nadat hulle die behandeling voltooi het.

“Ek het begin wonder wat ons eintlik weet oor wat TB aan die longe doen en hoe ons 'n beter idee kan kry van hoe om die skade te voorkom. Sover ek weet, was daar nie veel inligting oor kinders na TB nie, so ons het vroeg in 2017 longfunksiemetings begin doen.”

Van der Zalm merk op: “Die [EDCTP]-prys was 'n baie positiewe herinnering dat die werk wat ons doen baie relevant is ten spyte van al die uitdagings waarmee ons te kampe het, veral vanjaar. Ons span doen baie werk om kinders en gesinne wat deur TB geraak word, te ondersteun.”

Die EDCTP, 'n vennootskap tussen instellings in Europa en Afrika suid van die Sahara, word deur die Europese Unie (EU) ondersteun en het oor die jare 'n belangrike rol in Van der Zalm se navorsing gespeel.

In 2017 het sy 'n vroeë loopbaangenootskap van die EDCTP ontvang om die korttermyn-impak van TB op longgesondheid by kinders te ondersoek. “So het dit alles begin,” onthou sy. “Ons kon 'n kohort genaamd Umoya opstel om die diagnose van TB by kinders te verbeter en hulle op te volg om longgesondheid te assesseer.”

Van der Zalm het in 2020 'n Senior Genootskap-plus van die EDCTP ontvang, wat dit moontlik gemaak het om na die langertermyn gevolge van TB by kinders te kyk. 'n Totaal van 622 kinders met vermoedelike pulmonale TB is tussen November 2017 en November 2024 deur Umoya ingeskryf, en daar is tans 'n groot span wat aan hierdie platform werk.

Daarbenewens het die 2020 EDCTP-genootskap Van der Zalm in staat gestel om 'n kohort in Mosambiek genaamd die INHALE-studie (gekoppel aan die groter Stool4TB-studie) te ondersteun. “Die INHALE-studie is eintlik 'n klein weergawe van die Umoya-studie, waar ons ook na die langtermyn uitkomste van TB in Mosambiek kyk,” verduidelik sy.

Die INHALE-projek stel Van der Zalm in staat om twee van haar blywende belangstellings te kombineer – kapasiteitsbou in ander dele van Afrika en die mentorskap van jong navorsers: “Ek geniet dit om met vroeë loopbaannavorsers te werk en hulle te help om hul eie loopbaan op te stel.

“Ons moet geleenthede skep vir ons eie mense hier in Suid-Afrika en in Afrika in die algemeen. Ons moet seker maak dat ons die navorsing oor TB en post-TB longsiekte lei.”

In lyn met hierdie doelwit is Van der Zalm betrokke by verskeie samewerkings op die vasteland, insluitend die EU-befondsde Decide-TB-projek om TB-diagnose by kinders te verbeter en insette te lewer in nasionale TB-programme, sowel as met opleiding van babalongfunksiemetings in die Demokratiese Republiek van die Kongo.

Daarbenewens is sy medevoorsitter van die werkgroep van die Afrika Pediatriese Longfunksie, wat Afrika-navorsers ondersteun wat longgesondheid op die vasteland ondersoek onder die beskerming van die Pan-Afrika Torakale Vereniging.

Verder weg is sy medevoorsitter van die post-TB-werkgroep van die Unie teen Tuberkulose en Longsiekte en dien sy as 'n kenner vir die Wêreldgesondheidsorganisasie se riglyn oor TB-geassosieerde respiratoriese morbiditeit.

En, saam met medeprofessor Brian Allwood van die Afdeling Pulmonologie in die FGGW se Departement Geneeskunde, het sy drie internasionale post-TB-simposiums by die Universiteit Stellenbosch gestig en georganiseer: in 2019, 2023 en 2025.

“Dit was die eerste vergaderings waar daar werklik oor post-TB-longsiekte begin gepraat het,” sê Van der Zalm. “Ons het begin om 'n gemeenskap te ontwikkel wat belangstel om hierdie veld vorentoe te beweeg.”

Sy is trots op hierdie inisiatief: “Dit het van krag tot krag gegroei. Ons het die simposium slegs op uitnodiging begin. Hierdie jaar het ons wêreldwye verteenwoordiging gehad, wat verseker het dat alle kontinente by die simposium betrokke was.”

Van der Zalm, wat oorspronklik van Nederland afkomstig is, het nog altyd geweet sy wou 'n mediese dokter word: “En ek wou nog altyd die gesondheid van jong kinders verbeter,” sê sy.

Nadat sy in 2005 as mediese dokter aan die Universiteit van Utrecht gekwalifiseer het, het sy in 2009 'n PhD in pediatrie aan dieselfde universiteit voltooi: “My PhD was oor lugweginfeksies en hul impak op die longe, so dit was logies om na die TB-veld oor te skakel en na langtermyn-uitkomste te kyk.”

Van der Zalm het baie duidelike navorsingsdoelwitte vir die toekoms: “My eerste doelwit is om die vroeë diagnose van TB te verbeter. Tweedens, om te kyk na die langtermynlas van TB – klinies, funksioneel en beelding.

“Die belangrikste volgende stappe vir my sou wees om bloedgebaseerde biomerkers te identifiseer wat kan voorspel watter individu in gevaar is en om intervensies te ontwikkel om longskade na TB te voorkom.”

Van der Zalm is beslis 'n verdiende ontvanger van hierdie jaar se EDCTP Vroulike Wetenskaplike Leierskapsprys vir Afrika suid van die Sahara. Sy is 'n uitstekende ambassadeur vir hul missie om navorsingskapasiteit te verbeter en die ontwikkeling van mediese intervensies te versnel wat armoedeverwante aansteeklike siektes identifiseer, behandel en voorkom.

Daarbenewens het sy kinders sentraal in haar navorsing geplaas. “Die wêreld na TB is baie gefokus op volwassenes en kinders word dikwels vergeet,” sê sy. “Ons probeer regtig seker maak dat kinders ook by hierdie inisiatiewe ingesluit word.”