'n Nuwe Afrika-geleide studie het bevind dat Sub-Sahara Afrika reeds 24% van sy biodiversiteit sedert pre-industriële tye verloor het. Dit beteken dat die bevolkings van diverse plante en diere regoor die streek gemiddeld met byna 'n kwart afgeneem het.

Sommige spesies, veral groot soogdiere, het baie meer verminder en beskermde gebiede is noodsaaklik om hierdie spesies te beskerm. Die navorsing beklemtoon ook dat meer as 80% van die streek se oorblywende wilde plante en diere buite formeel beskermde gebiede voorkom.

Die studie, wat op 3 Desember 2025 in Nature verskyn het, bied die omvattendste beoordeling van biodiversiteit wat tot dusver vir sub-Sahara Afrika gedoen is. 'n Unieke kenmerk van die projek* is dat dit 'n wye reeks ekologiese kennis van 200 kundiges in Afrika se diverse plante en diere byeenbring, insluitende navorsers, veldekoloë, veldwagters, toergidse en museumkurators wat in die streek se veranderende landskappe werk. Hierdie reuse-onderneming het meer as vyf jaar geneem om te voltooi.

“Talle wêreldwye biodiversiteitsassesserings verteenwoordig nie die toestande in Afrika behoorlik nie omdat hulle op skaars plaaslike metings staatmaak en insigte uit meer data-ryke streke van die wêreld, waar kontekste baie anders is, put,” sê die hoofskrywer, dr Hayley Clements van die Sentrum vir Volhoubaarheidsoorgange (CST) aan die Universiteit Stellenbosch. “Deur direk saam met die mense te werk wat Afrika-ekostelsels bestudeer en bestuur, kon ons 'n baie meer realistiese prentjie vorm van waar biodiversiteit afneem, waar dit volgehou word, en waarom.” 

Onder-na-bo-metode

Die biodiversiteitsdata wat hierdie assessering onderlê, kom uit 'n gestruktureerde deskundige inligtingonttrekkingsproses. Die 200 bydraers het onafhanklik geskat hoe verskillende menslike aktiwiteite – van landbougrond tot veeweiding tot verstedeliking – die bevolkingsoorvloed van verskillende spesies in verskillende gebiede beïnvloed. Hulle het toe die tendense gesamentlik in gefasiliteerde aanlyn vergaderings bespreek, wat 'n geleentheid gebied het om by mekaar te leer, oor onsekerhede te besin en skattings te verfyn.

Die resultaat is 'n kaart van die Biodiversiteit-onveranderheidsindeks (BII) vir die hele vasteland, wat die persentasie oorspronklike oorvloed van alle spesies wat in 'n gebied oorbly met betrekking tot pre-industriële vlakke meet. Wat van belang is, is dat hierdie onder-na-bo-metode 'n begrip van die streekskonteks inkorporeer wat dikwels in globale biodiversiteitsmodelle ontbreek wat op onsamehangende data staatmaak. Nasionale en streeksbesluitnemers het nou vir die eerste keer toegang tot 'n aanwyser wat op ekologiese kundigheid in die land gebou is. 

Waar biodiversiteit verlore gaan en bly 

Die studie het groot variasies oor ekostelsels, lande en spesiegroepe gevind. Terwyl plante wat omgewingsversteurings kan weerstaan, afnames so klein as tien persent ervaar het, het groot soogdiere soos olifante, leeus en sommige wildsbokspesies meer as 75% van hulle historiese oorvloed verloor. Hierdie afnames is hoofsaaklik te wyte aan habitatverlies vir landbougrond en onvolhoubare vlakke van oes en veeweiding. 

Lande in Sentraal-Afrika toon steeds van die hoogste vlakke van ongeskondenheid danksy die volharding van vogtige woude, terwyl Wes-Afrika lae vlakke van ongeskondenheid toon weens ernstige agteruitgang van woude en savannes as gevolg van oorbenutting en landbou-uitbreiding. 

Van uiterste belang is dat meer as 80% van die oorblywende natuurlewepopulasies van plante en diere in werkende lande voorkom – woude en weivelde waar mense saam met die natuur leef. Hierdie landskappe ondersteun meer as 500 miljoen mense en ondersteun belangrike ekostelseldienste soos skoon water, bestuiwing, boumateriaal, weidingshulpbronne, wilde voedsel en koolstofberging. 

“Dit verskuif fundamenteel waar en hoe ons oor biodiversiteitsbewaring in Afrika dink,” sê Clements. “Beskermde gebiede bly van kardinale belang, veral vir Afrika se groot soogdiere, maar op hulle eie is hulle onvoldoende om biodiversiteitsverlies te beperk. Volhoubare bestuur van gedeelde werkende landskappe is die sleutel tot die handhawing van biodiversiteit en die ondersteuning van lewensbestaan. 

“Ons kan uit suksesvolle voorbeelde van landskapoorsigbestuurstelsels soos volhoubare pastorale veeboerderypraktyke, gemeenskapsgeleide wildbewarings en biodiversiteits-positiewe boerderybenaderings leer wat beide bewaring en volhoubare ontwikkeling ondersteun.”

Landbou en oesbare land 

Die beoordeling het ook bevind dat die uitbreiding van landbougrond een van die grootste bronne van druk op biodiversiteit is, met die laagste ongeskondenheid wat in Nigerië en Rwanda, die twee lande met die hoogste gewasbedekking, aangeteken is. Intensiewe, hoë-opbrengs landbou verminder habitatdiversiteit en verhoog chemiese insette met 'n beduidende impak op 'n wye reeks spesies. In teenstelling hiermee handhaaf tradisionele kleinskaalse stelsels meer ekologiese kompleksiteit en ondersteun dit hoër vlakke van biodiversiteit. 

Daar word voorspel dat landbougrond gaan verdubbel en graanvraag sal na verwagting teen 2050 verdriedubbel. Daarom voer die outeurs aan dat biodiversiteits-positiewe boerderypraktyke krities sal wees om voedselsekerheid en ekostelselgesondheid te versoen.

Weivelde – grasstelsels waar wild en vee wei – is ook albei belangrik vir die huisvesting van biodiversiteit en in die dryf van verliese wanneer dit intensief bestuur word. Die studie toon dat laer-intensiteit veeboerdery hoër biodiversiteit ondersteun as intensiewe veeboerdery, hoewel toenemende beperkings op kuddemobiliteit hierdie balans bedreig.

'n Beleidsinstrument 

Hierdie assessering spreek 'n groot gaping vir Afrikalande aan wat dikwels nie oor die nodige biodiversiteitsinligting beskik om beleid, verslagdoening en grondgebruikbeplanning in te lig nie. Deur konteks-spesifieke plaaslike kennis by 'n streeksmaatstaf te integreer, het besluitnemers nou 'n hulpmiddel wat oor verskeie skale toegepas kan word.

Volgens Clements kan hulle bevindings nasionale biodiversiteitsbeplanning ondersteun en help om wêreldwye biodiversiteitsassesserings wat Afrika verkeerd voorstel, reg te stel. Hul kundigheidsgebaseerde benadering kan ook na ander streke uitgebrei word om plaaslike kompleksiteite beter vas te vang.

“Hierdie studie toon die diepte van ekologiese kundigheid regoor Afrika. Deur biodiversiteitsmeting op plaaslike kundigheid te grond, het ons nou 'n geloofwaardiger bewysbasis om ontwikkelingstrategieë te ondersteun wat die natuur én mense onderhou,” voeg prof Oonsie Biggs, Mededirekteur: CST en mede-outeur van die studie, by. 

*Hierdie projek is deur 'n Jennifer Ward Oppenheimer-navorsingsbeurs moontlik gemaak wat vroeëloopbaannavorsers in Afrika ondersteun om oplossings vir die vasteland se uitdagings te fasiliteer.

• Bron: Clements, H et al. 2025. A place-based assessment of biodiversity intactness in sub-Saharan Africa. Nature https://www.nature.com/articles/s41586-025-09781-7
• Projek se webwerf: https://bii4africa.org/
• Leer die bydraende kenners ken: https://bii4africa.org/category/experts/
• Verken die kaart: https://geethensingh.users.earthengine.app/view/bii
• Leer meer oor biodiversiteitsveranderinge regoor die streek: https://bit.ly/4ajCjNR