Ten spyte van toenemende wêreldwye bewustheid en voorspraak, bly stigma rondom geestesiektes diepgewortel, wêreldwyd. Oor gemeenskappe en kulture heen, : ‘n werklikheid wat dikwels hul simptome vererger, toegang tot sorg beperk en die kanse op 'n behoorlike behandelingsplan verlaag.

Terwyl ons die afgelope twee dekades enorme spronge gemaak het, het diskriminasie teen mense wat met 'n geestesongesteldheid leef 'n lang geskiedenis. Wat gemeenskappe en soms gesondheidswerkers self oor die hoof sien, is dat hierdie tipe diskriminasie werklike gevolge inhou vir mense wat met 'n geestesongesteldheid leef, insluitend ontmoediging van behandeling uit vrees om as "geestesongesteld" geëtiketteer te word.

Prof Christine Lochner, 'n professor in die Departement Psigiatrie wat toesig hou oor die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe se Geestesgesondheidsinligtingsentrum aan die Universiteit Stellenbosch, sê: “Hierdie tipe diskriminasie vind nie in 'n vakuum plaas nie. Dit word gevorm, versterk en voortgesit deur verskeie sosiale kragte, insluitend kulturele idees dat geestesongesteldheid geestelike swakhede weerspieël.”

Besprekings oor geestesgesondheid en geestesongesteldheid word dikwels uit skoolkurrikulums gelaat, wat lei tot lae geestesgesondheidsgeletterdheid: “Dit maak dit veral moeilik vir individue om simptome te herken en bevorder wanopvattings soos dat geestesiektes altyd gekoppel is aan wisselvallige of gewelddadige gedrag,” sê Lochner.

Opkomende navorsing toon dat nuusberiggewing en die media se uitbeelding van geestesiektes steeds bydra tot die einste stigma wat geestesgesondheidswerkers en -voorstanders so hard werk om te ontmantel.

Alhoewel daar oor tyd groot vordering was, word geestesongesteldhede dikwels steeds gestigmatiseer in globale en Suid-Afrikaanse media, en kom dit dikwels slegs na vore in die konteks van hoëprofiel-voorvalle of misdade. Ten spyte van bewyse wat toon dat individue met geestesongesteldhede baie meer geneig is om slagoffers te wees as misdadigers, het 'n studie wat in 2024 gepubliseer is, onthul dat vooroordeel in mediaraming die strafregstelsel kan beïnvloed, waar diegene wat psigiatriese sorg benodig, dikwels aangehou of toegesluit word in plaas daarvan om gepaste behandeling te ontvang.

“Dit is waar dat ons steeds getuie is van reduktiewe en sensasionele beskrywings of onvanpaste beelde in ons eie media,” sê prof Lizette Rabe, 'n stigterslid van die Suid-Afrikaanse niewinsgewende geestesgesondheidsorganisasie, die Ithemba-stigting. Rabe, wat ook emeritus professor aan die Universiteit Stellenbosch se Departement Joernalistiek is, het gepleit vir versigtige taalgebruik in die konteks van geestesongesteldhede spesifiek, in 'n poging om stigma te verminder – beide in die nuus en in persoonlike omgang. “Ons moet die stigma-vloedgolf dringend stuit. In die lig van die toename in jongmense wat met 'n geestesongesteldheid gediagnoseer word en die onlangse regsgedinge teen kunsmatige intelligensie (KI)-maatskappye na aanleiding van die tragiese selfmoorde van twee tieners in die VSA.”

Sedert die tyd van Hippokrates het die stigma rondom geestesongesteldhede voortgeduur; dit bly in ons gemeenskappe en word dikwels steeds weerklink in die media wat ons gebruik, wat subtiel persepsies vorm en misverstande verdiep. Om dit te ontmantel, moet ons kulturele vooroordele konfronteer, skadelike narratiewe hervorm en verseker dat (tradisionele) media met gesamentlike en hoër vlakke van verantwoordelikheid werk. Boonop moet ons, spesifiek op die gebied van geestesongesteldhede, 'n manier vind om te verseker dat nuwe tegnologieë soos KI met verpligte etiese waarborge ontplooi word, wat insluit die opleiding daarvan op inklusiewe, kultureel sensitiewe en akkurate data wat, in die geval van geestesongesteldhede, ontwerp moet word om die versterking van stigma op te spoor en te vermy.