Om van DNS-ontleding in forensiese wetenskap na die bestudering van die impak van plaagdoders op plaaswerkers te beweeg, mag ongewoon lyk – maar vir dr Luthando Tiya was dit ’n natuurlike volgende stap. Hy is deur ’n passie vir navorsing en die beskerming van kwesbare mense gedryf, en het die Suid-Afrikaanse Polisiediens se Forensiese Wetenskaplaboratorium verlaat om ’n nuwe rigting in te slaan wat ’n tasbare verskil aan plaaswerkers en hulle omliggende gemeenskappe kan maak. Hierdie skuif het op ’n doktorsgraad in farmakologie uitgeloop, wat Donderdag (11 Desember 2025) by die Universiteit Stellenbosch (US) se Desember-gradeplegtigheid aan hom toegeken is.

Tiya se PhD-studie het plaagdodervergiftigings, plaaswerkers se blootstelling aan plaagdoders en die gepaardgaande risiko’s vir omliggende gemeenskappe en die omgewing ondersoek. Die doel was om instrumente te vestig om die risiko’s van plaagdoderblootstelling onder plaaswerkers te assesseer. Tiya sê hy wou bewyse genereer wat openbare gesondheidstrategieë, regulatoriese beleide en veiliger landboupraktyke in Suid-Afrika kan inlig.

“Plaaswerkers en nabygeleë landelike bevolkings is besonder kwesbaar vir direkte en indirekte blootstelling aan plaagdoders, terwyl die breër publiek geraak word deur residu’s in voedselprodukte en besoedeling van waterbronne. Dit bied aansienlike risiko’s vir menslike gesondheid, biodiversiteit en die gesondheid en balans van ekosisteme.

“Gegewe dat die Wes-Kaap een van die mees landbou-intensiewe streke in Suid-Afrika is, het ons gepoog om te ondersoek hoe sulke uitgebreide landbou-aktiwiteit die gesondheid van plaaswerkers kan beïnvloed.”

Tiya merk op dat daar min direkte metingsdata van mense is wat gereeld plaagdoders hanteer. Data is ook beperk oor die plaagdoderreste wat in menslike monsters gevind word, hoewel bewyse daarop dui dat hierdie chemikalieë skadelik mag wees.

Hy het die toksisiteit van geselekteerde plaagdoders en hulle ontbindingschemikalieë geassesseer; kragtige laboratoriumtegnieke ontwikkel om hierdie chemikalieë in die vloeistofgedeelte van bloed te meet; en hierdie metodes toegepas op monsters van mense in landboustreke van die Wes-Kaap om werklike blootstelling en potensiële gesondheidsrisiko’s te meet.

“My navorsing het getoon dat sommige mense wat in boerdery-intensiewe gebiede woon, onkruiddoders of hulle afbreekprodukte in hulle bloed gehad het, wat daarop dui dat die breër gemeenskap bo en behalwe net plaaswerkers blootgestel was,” sê Tiya.

“Wanneer plaagdoders in die liggaam afbreek, kan die resulterende chemikalieë selfs skadeliker wees as die plaagdoders self. Voortdurende, laevlak-blootstelling – hoofsaaklik deur hierdie chemikalieë veroorsaak – hou ’n groter bedreiging in as wat tans erken word.

“Hierdie bevindings wek kommer oor die potensiële langtermyngesondheidsgevolge vir mense wat aan plaagdoders blootgestel word, veral op of naby plase.”

Hy voeg by dat sy bevindings die behoefte beklemtoon om ’n stel breër biologiese liggaamstekens te ontwikkel om werklike gesondheidsrisiko’s meer akkuraat vas te lê en te assesseer.

“Vir gemeenskappe wat deur plaagdoderblootstelling geraak word, demonstreer my navorsing dat gesondheidsrisiko’s tasbaar en kwantifiseerbaar is, en dat geteikende intervensies, wat strek van beleidshervorming tot praktiese beskermingsmaatreëls, skade aansienlik kan verminder.”

Aangesien Suid-Afrika die hoogste plaagdodergebruik in Suider-Afrika rapporteer en regulatoriese toesig gefragmenteerd en beperk bly, doen Tiya ’n beroep vir onmiddellike optrede om mense teen die gevare van plaagdoders te beskerm.

Volgens hom fokus bestaande wetgewing grotendeels op plaagdoderregistrasieprosedures en toepassingstandaarde, maar bied beperkte oorweging van kumulatiewe omgewingsimpak en onvoldoende beskermings vir blootstelling op plase en omliggende gemeenskappe.

“Die implementering van strenger beroepsveiligheidstandaarde, die vestiging van buffersones tussen landbougebiede en residensiële gemeenskappe en die verbetering van gemeenskapsgesondheidstoesig is kritieke maatreëls. Die landbousektor moet bewysgegronde praktyke implementeer wat plaagdoderblootstelling verminder, werkergesondheid beskerm en volhoubare produktiwiteit handhaaf.

“Gesamentlik kan hierdie intervensies menslike blootstelling verminder, nadelige langtermyn-gesondheidsuitkomste voorkom en veiliger en volhoubaarder landboupraktyke vir alle belanghebbendes bevorder.”

Tiya sê sy navorsing is nie bedoel om die landbousektor te ondermyn nie, maar eerder om die veilige en verantwoordelike gebruik van plaagdoders te bevorder, met die doel om plaaswerkers, omliggende gemeenskappe en die breër ekosisteem te beskerm.

“Uiteindelik hoop ek hierdie navorsing ondersteun bewysgegronde regulatoriese raamwerke, bevorder die verantwoordelike gebruik van plaagdoders en verhoog bewustheid binne gemeenskappe rakende omgewings- en beroepsgesondheidsrisiko’s.”

Hy beklemtoon die behoefte aan voldoende finansiering, ideaal gesproke met ondersteuning en betrokkenheid van bedryfsbelanghebbendes, boere en die owerhede om hierdie belangrike werk voort te sit.