Mopaniewurms word wyd as ’n voedselbron in Suider-Afrika geoes. Hulle bevat drie keer meer proteïen as beesvleis of hoender, sowel as meer kalsium, yster en sink en minder vet as konvensionele lewende hawe, en word dikwels gebraai of gekook en as ’n peuselhappie of ’n maaltyd geëet.

Hoewel mopaniewurms ’n belangrike rol speel in plaaslike lewensbestaan, kultuur en die omgewing in mopaniewoude, is min bekend oor hulle genetiese diversiteit of hoe hulle bevolkings oor verskillende streke versprei is. In die lig van verslae van oormatige oes in Botswana, Namibië, Suid-Afrika en Zimbabwe, moet ons hierdie inligting insamel om die spesie se langtermynvolhoubaarheid te verseker.

Dit is volgens navorsers aan die Universiteit Stellenbosch (US), die Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut, die Botswana Internasionale Universiteit van Wetenskap & Tegnologie en die Ongava Navorsingsentrum in Namibië.

Hulle het die DNS van mopaniewurms in Namibië en die Limpopo-rivierkom (Suid-Afrika en Botswana) ontleed om hulle genetiese diversiteit te verstaan en hoe bevolkings oor tyd versprei en verander het. Hulle het volwasse motte en ruspes van verskillende bome en in verskillende stadiums in Suid-Afrika, Botswana en Namibië versamel.

Die bevindinge van hulle studie* is onlangs in die tydskrif Conservation Genetics gepubliseer.

“Ons bied die eerste blik op hoe mopaniewurmpopulasies verwant is en versprei is oor Namibië en die Limpopo-rivierkom, en hoe hulle getalle oor tyd verander het. Genetiese data kan help om wildbewaring te lei deur te wys hoe verskillende populasies verwant is, hoe groot hulle is en hoe hulle beweeg of met mekaar kontak het,” sê die hoofskrywer, dr Barbara van Asch van die Departement Genetika aan die US.

Sy voeg by dat die identifisering van gebiede met hoë genetiese diversiteit belangrik is, aangesien hierdie inligting kan help om bewaringspogings, plaaslike beleide en hoe hulpbronne toegeken word, te lei.

“Hierdie genetiese data is van kritieke belang vir die beplanning van effektiewe bewaringstrategieë, aangesien kommer oor die spesie se volhoubaarheid oor die afgelope twee dekades gegroei het as gevolg van stygende vraag, habitatverlies, klimaatsverandering en ’n dramatiese toename in oorgrenshandel tussen Botswana, Suid-Afrika en Zimbabwe ter waarde van miljoene dollars.”

Volgens Van Asch toon die mopaniewurms wat hulle bestudeer het duidelike genetiese verskille oor lang afstande en populasies van Namibië en die Limpopo-rivierkom deel nie dieselfde moederlyne nie.

Sy merk op dat in Namibië en Botswana mopaniewurmpopulasies geneties soortgelyk is, met min variasie tussen gebiede wat redelik na aan mekaar is – 51 tot 160 km uitmekaar in Namibië en 19 tot 78 km uitmekaar in Botswana. Mopaniewurms wat in Suid-Afrika versamel is, het die hoogste genetiese diversiteit en genetiese differensiasie.

“Opvallend is dat die helfte van die monsternemingsgebiede slegs een unieke genetiese ‘vingerafdruk’ of patroon in hulle DNS gehad het. Die feit dat hierdie monsternemingsgebiede almal dieselfde genetiese ‘vingerafdruk’ het, dui daarop dat die genetiese diversiteit baie laag is oor die Limpopo-rivierkom wes van Musina. Wurms van die mees suidelike monsternemingsgebiede het die hoogste genetiese diversiteit en kan potensiële kandidate vir geteikende bewaring wees. Hierdie monsternemingsgebiede is nie binne beskermde gebiede geleë nie.

“In Namibië toon mopaniewurms minder genetiese variasie tussen verskillende gebiede. In Botswana het hulle die laagste genetiese diversiteit van al die streke wat bestudeer is. Genetiese bewyse dui daarop dat mopaniewurmpopulasies in Namibië mettertyd uitgebrei het, terwyl dié in Suid-Afrika en Botswana stabiel gebly het.”

“Nietemin dui die lae genetiese diversiteit in mopaniewurmpopulasies, veral in Botswana, daarop dat daar minder variante is, wat hulle vermoë om by omgewingsveranderinge aan te pas, kan beperk.”

Van Asch sê hulle resultate dui daarop dat mopaniewurmpopulasies in Suid-Afrika en Botswana moontlik bewaringsondersteuning benodig, soos om individue van gesonder populasies te verskuif om dié wat swakker geword het, te help herstel. Belangriker nog, dit is van kardinale belang om mopaniewoude te beskerm teen die vinnige vernietiging wat nou plaasvind.

Volgens haar is inligting oor die genetiese diversiteit van mopaniewurms of hulle verspreiding oor verskillende streke waardevol omdat die afwesigheid van formele, gestandaardiseerde rekordhouding en konsekwente monitering dit baie moeilik maak om oesaktiwiteite na te gaan.

“ ’n Beduidende gedeelte van oesaktiwiteite bly ongedokumenteer. Omdat mopaniewurms wyd en sonder behoorlike beheermaatreëls of monitering geoes word, het die praktyk moontlik onvolhoubaar geword, wat die spesie meer kwesbaar maak vir uitsterwing.”

Van Asch sê hulle hoop om hulle ontledings uit te brei na meer populasies in die Limpopo-rivierkom, Zimbabwe en Zambië, waar mopaniewurms ook kommersieel geoes word.

• Bron: Nethavhani, Z et al. 2025. Multimarker genetic analyses of Gonimbrasia belina, the most harvested wild edible insect of mopane woodlands in Southern Africa, support concerns over the sustainability of the species. Conservation Genetics. DOI: 10.1007/s10592-025-01687-1

*Die studie is deur Zwannda Nethavhani (Universiteit Stellenbosch), Ruan Veldtman (Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut/Universiteit Stellenbosch), Casper Nyamukondiwa (Botswana Internasionale Universiteit van Wetenskap en Tegnologie), William Versfeld (Ongava Navorsingsentrum) en Barbara van Asch (Universiteit Stellenbosch) onderneem.